BÁC HOÀN

Hồi còn sống ở quê, hàng xóm nhà tôi có bác Hoàn. Nhà bác nghèo lắm. Làng Me Cả của tôi vốn là một làng quê phong kiến điển hình của những làng quê Bắc Bộ thời trước. Hầu hết là nông dân nghèo. Nhưng có lẽ, nhà bác Hoàn là một trong những nhà nghèo nhất của làng tôi ngày ấy.

Đã nghèo, bác Hoàn lại thêm phần cơ cực đường con cái. Ở cái làng quê phong kiến như thế mà không có con trai thì khổ lắm. Bác Hoàn lại chỉ có 2 mụn con gái. Lẽ thông thường, người ta sẽ lấy thêm bà hai để quyết cho được một thằng con trai nối dõi, để cũng có phần chiếu trên, chiếu dưới mỗi khi ra đình làng việc làng, việc họ.

Khổ nỗi, hoàn cảnh bác thế, lấy bà cả còn chật vật, nói chi đến bà hai. Thế là nhiều năm liền, bác sống trong cảnh vừa nghèo, vừa thất thế trong mọi mối quan hệ cả làm ăn và sinh sống. Mối mai bà nào người ta cũng ái ngại. Bác đã nhiều tuổi, lại nghèo xơ xác, thật khó mà tìm được ai muốn chung lưng đấu cật

Nghèo thế, nhưng bác Hoàn lại rất hay chữ. Bác học chữ từ bao giờ, tôi chẳng biết. Bác rất rành Tam Quốc Chí, Thủy Hử, Tây Du Ký, Chiến Quốc Sách, Chung Vô Diệm, Bồng Lai Hiệp Khách… và một lô những truyện Tàu khác. Bác có thể nói về Truyện Kiều hết cả buổi sáng. Mà bác nói hay lắm, chúng tôi đứa nào cũng muốn nghe. Sau này, tôi thích Truyện Kiều, biết thưởng thức và hiểu biết ít nhiều về kiệt tác này của Nguyễn Du, cũng có một phần lớn là nhờ bác.

Bố tôi quanh năm theo đội dân công chiến dịch của xã, đi khắp các công trường trọng điểm của tỉnh. Anh em tôi lớn lên và trường thành là nhờ vào mẹ. Bác Hoàn quý nhà tôi lắm. Sau này tôi nghĩ, có thể do mẹ tôi hiền lành và đức độ. Có thể do bác Hoàn không có con trai, mà nhà tôi thì lại nhiều quá. Cũng có thể do cả làng chẳng ai màng chuyện cho con cái học hành, mà mẹ tôi thì lại quyết chí nuôi anh em chúng tôi ăn học.

Trong số anh em tôi, bác quý tôi hơn cả. Dưới con mắt của bác, tôi là người hay chữ nhất nhà. Vào thời điểm tôi thi đậu vào đại học, cả xã tôi chỉ có mình tôi thôi. Đêm trước ngày tôi ra Hà nội nhập trường, bà con, họ hàng đến chơi còn đông hơn cả đám cưới. Bác Hoàn nói với tôi: “Vậy là cậu thành tài ở chốn kinh kỳ rồi. Cả làng mình, từ trước tới giờ, chỉ có cụ Trạng (ý nói Trạng nguyên Nguyễn Giản Thanh) là thành đạt ở đất kinh kỳ thôi. Bà ở quê thế là được nhờ cậu nhiều lắm đấy nhé!”. Tôi nghe xong, ngượng lắm! Nhưng quả thực, cũng thấy thinh thích.

Kỷ niệm về bác Hoàn thì tôi nhớ nhiều. Nhưng ấn tượng nhất là 2 sự kiện thôi. Đấy là sự kiện bác lấy bác hai. Sự kiện này lâu rồi. Và sự kiện về khoán 10. Sự kiện này thì đúng vào thời kỳ tôi đang học ở Hà Nội.

Việc bác Hoàn lấy bác hai, tôi nhớ nhất là vấn đề tuổi tác của hai bác. Bây giờ, người ta đã quen với việc ông chồng già và cô vợ trẻ. Nhưng trẻ quá thì quả thực vẫn còn nhiều lời xầm xì. Chênh lệch nhiều quá cũng làm cho hình ảnh vợ chồng không được đẹp lắm. Nhưng dù gì thì cũng dễ khắc phục. Cùng lắm thì mặc kệ thiên hạ, thế là xong. Nhưng bác Hoàn thì lại khác quá, lạ quá! Khi bác lấy bác hai, cũng là do mai mối thôi, bác chẳng những hơn bác hai quá nhiều tuổi, mà còn hơn luôn cả ông bố vợ tương lai mấy tuổi nữa cơ. Băn khoăn nhất là hôm đi ăn hỏi, không biết ăn nói, cư xử thế nào cho thuận.

Buổi tối bác sang nhà tôi nhờ mẹ tôi mách nước. Bác hỏi: “Bác ạ! Hoàn cảnh tôi bây giờ nó thế. Gặp ông bên nhà ấy bây giờ, thật ra là lúng túng, ngượng ngùng cho cả tôi và ông ấy. Làm thế nào đây hả bác?”. Mẹ tôi bảo: “Thôi thì bác cứ gọi là ông và xưng con. Coi như mình nói hộ con mình đi. Và thuận nhất là bác nói ít thôi. Chỉ cần xin cưới một câu thôi. Còn lại, để bà mối người ta lo!”.

Đám cưới rồi cũng được tổ chức tốt đẹp. Vài mâm cơm đạm bạc mời họ hàng ít ít và mấy nhà hàng xóm thôi. Sau này, bác Hoàn có một cậu con trai và thêm mụn con gái nữa. Bác đã già và mất lâu rồi. Nhưng tôi chắc bác đã rất vui và hạnh phúc vì có con trai. Như vậy, bác có tất cả là 4 người con. Hai cô con gái đầu với bác cả đã lấy chồng và yên phận gia đình. Con trai bác vẫn sống ở quê. Cuộc sống bây giờ đã dễ chịu hơn ngày trước rất nhiều. Làng Me Cả của tôi, dù là nhà nghèo nhất thì cũng không bị đói ăn như thế hệ chúng tôi ngày trước nữa.

Kỷ niệm thứ hai với bác Hoàn là câu chuyện liên quan đến chính sách khoán 10 trong nông nghiệp. Câu chuyện này thì bác làm tôi ngỡ ngàng thực sự. Khi ấy, tôi đang học ở Đại học Bách khoa Hà nội. Cứ mỗi lần Chủ nhật về quê, bác Hoàn lại chạy sang nói chuyện. Đại khái là bác quý và phục tôi lắm. Bác nói tôi là Cậu Cử (cử nhân ấy) và là người thành phố, học cao hiểu rộng. Bác hay hỏi tôi, mà hầu hết những điều bác hỏi, nói thật là tôi cũng đâu có biết. Mà có biết thì cũng do là đọc sách, báo chứ trong trường, các thày cô đâu có giảng về những điều ấy.

Một lần tôi về quê, bác chạy sang hỏi chuyện. Toàn những chuyện đời sống, đối nhân xử thế, những chuyện học hành của tôi thôi. Nhưng rồi bỗng dưng bác hỏi: “Cậu có biết ông nào, bà nào làm ra cái khoán 10 này không?”. Khoán 10 thì đương nhiên là tôi biết. Khoán 10, rồi khoán 100 gì đó nữa. Nhờ có nó mà nông thôn và nông dân được đổi đời. Mà cũng nhờ có nó, sau này, từ một nước nông nghiệp thiếu ăn trầm trọng, cả năm đi xin viện trợ, Việt Nam đã trở thành quốc gia xuất khẩu gạo thứ nhất, thứ nhì thế giới.

Nhưng thôi, đấy là việc của sau này. Còn lúc đó, tôi ngơ ngác hỏi lại:
- Bác hỏi cháu cái đấy để làm gì? Theo cháu được biết thì đấy là chỉ thị của Bộ Chính trị về khoán trong nông nghiệp. Chính phủ triền khai thành công thôi. Bác có muốn biết Bộ Chính trị là gì không ạ?
- Không cậu ạ! Tôi biết rồi, đấy là một tập thể các ông lãnh đạo cao nhất nước mình, đúng không cậu?
- Cũng không hẳn đã là thế, nhưng bác hiểu thế là cũng đúng rồi đấy ạ! Thế đã được chưa hả bác?
- Chưa cậu ạ! Ý tôi là dù có là một tập thể quyết định như thế thì cái ý nghĩ đầu tiên cũng phải từ một ai đó, một người nào đó chứ cậu?

À, hóa ra là bác muốn biết một cá nhân ai đó đã nghĩ ra cái chủ trương này. Tôi biết, nhưng không dám chắc nên hỏi lại:
- Cháu chưa biết chính xác là ai? Nhưng cháu sẽ hỏi. Mà bác muốn biết để làm gì ạ?
- Tôi không định làm gì cả! Nhưng tôi nghĩ cậu học cao hiểu rộng, cậu nên hỏi xem người đó là ai. Nếu biết được, cậu đề nghị Nhà nước mình công bố cho toàn dân, nhất là nông dân các vùng thôn quê được biết. Cậu biết không, không có cái anh khoán 10 đấy, đói lắm cậu ạ! Đói to nữa ấy. Rồi chết đói lúc nào chẳng biết ấy. Vì thế, tôi nghĩ, các vùng thôn quê, nông dân phải dựng đền thờ, miếu thờ ông ấy đấy cậu ạ! Như ngày xưa, các cụ vẫn làm với những người có công ấy!
- Nhưng bác ơi, bây giờ Nhà nước lãnh đạo tập thể, trí tuệ tập thể, công lao tập thể rồi bác ạ! Chẳng ai tìm ra một cá nhân làm gì đâu.
- Nói thế không được! Cậu nhớ Tam Quốc Chí tôi với cậu vẫn xem đi xem lại không? Trận Uyển Thành phải nhắc đến Dương Tú. Hỏa thiêu Xích Bích thì không thể quên Chu Du. Hoa Dung tiểu lộ ắt phải nhớ Quan Vân Trường. Cắt râu quẳng áo ở Đồng Quan, cướp thuyền tránh tên ở Vị Thủy, làm sao mà quên anh Tào Tháo thất trận được chứ. Đúng không cậu? Gì thì gì, giữa muôn triệu người, công tội của một người vẫn là điều quan trọng cậu ạ!

Trời đất! Bác Hoàn làm tôi tròn mắt ngạc nhiên. Đúng quá rồi! Vai trò của một cá nhân là quan trọng biết chừng nào. Nếu cái gì cũng tập thể, liệu trách nhiệm cá nhân ai chịu đây? Tôi mang tiếng là học cao hiểu rộng mà lại chẳng hiểu được cái chân lý tưởng chừng như đơn giản ấy. Chợt nghĩ, dường như bài học này không chỉ có ích với riêng tôi.

free hit counters